Συντελεστές

Η Πολυτίμη Κουσκούρη, κόρη του Ηλία Κουσκούρη (ενεργού μέλους της Επανάστασης από την κήρυξή της έως το 1833), είναι μια από τις πρώτες δασκάλες του ελληνικού κράτους με σημαντική εκπαιδευτική και συγγραφική δραστηριότητα. Γεννημένη στο Μυστρά (Νοέμβριος 1820) ανατράφηκε μέσα σε ένα επαναστατικό και εθνικο-πατριωτικό κλίμα, ενώ έλαβε την πρώτη εγγραμματοσύνη με οικοδιδασκαλία/ αυτομόρφωση. Σε ηλικία 14 ετών φοίτησε σε δημόσιο σχολείο προκειμένου να αποκτήσει το διδασκαλικό δίπλωμα, να ασκήσει το διδασκαλικό επάγγελμα και να στηρίξει οικονομικά την οικογένειά της. Το 1834 φοίτησε στο πρότυπο σχολείο του δήμου Ναυπλίου και το 1836 απέκτησε το πτυχίο δασκάλας Γ΄ βαθμού. Από τις 3 Μαΐου 1837 έως το 1854 διδάσκει και διευθύνει κάποια από τα πρώτα δημόσια σχολεία κοριτσιών που συστήνονται στο ελληνικό κράτος: το σχολείο του δήμου Ναυπλίου (3 Μαρτίου 1837 - 2 Οκτωβρίου 1845), το σχολείο του δήμου Πειραιά (3 Οκτωβρίου 1845 - Σεπτέμβριος 1851) καθώς και το σχολείο του δήμου Αθηνών (1 Οκτώβρη 1851 - Σεπτέμβρης 1854). Για το εκπαιδευτικό και οργανωτικό της έργο τιμήθηκε με δημόσιους επαίνους και τιμητικές διακρίσεις από τις πολιτειακές εκπαιδευτικές και δημοτικές αρχές και από σημαίνοντα πολιτειακά πρόσωπα (π.χ. τη βασίλισσα Αμαλία). Το 1851 η Πολυτίμη Κουσκούρη προάχθηκε από δασκάλα Γ΄ βαθμού σε νομαρχιακή δασκάλα Α΄ βαθμού, στον ανώτερο, δηλαδή, διδασκαλικό βαθμό. Οι μετακινήσεις της στα σχολεία πραγματοποιούνται ύστερα από προσωπικές αιτήσεις της προκειμένου να βελτιώσει την οικονομική και την επαγγελματική θέση της. Αρωγός σε αυτή την προσπάθειά της είναι η δασκάλα της, Ελένη Πιτταδάκη, η οποία συστήνει τη μαθήτριά της για τη θέση της διευθύντριας τόσο στο σχολείο του Ναυπλίου όσο και του Πειραιά. Η Πολυτίμη Κουσκούρη έχει σημαντική συγγραφική δραστηριότητα. Στο έργο της φαίνεται να κατέχει σε ικανοποιητικό βαθμό την αρχαΐζουσα καθαρεύουσα γλώσσα, επιβεβαιώνοντας την υψηλή μόρφωση που είχε λάβει. Γνωρίζει επίσης γαλλικά, ιταλικά και γερμανικά. Το συγγραφικό έργο της συμπεριλαμβάνει τρία αυτοτελή έργα, μια μετάφραση γαλλικού διηγήματος, καθώς και αρθρογραφία στα περιοδικά της εποχής Νέα Πανδώρα (Απρίλιος 1850 - Μάρτιος 1872), Ευτέρπη (Σεπτέμβριος 1847 - Οκτώβριος 1855), Εφημερίς των Μαθητών (19.10.1852 - 14.05.1855), μετέπειτα με τον τίτλο Εφημερίς των Φιλομαθών (24.05.1855 - 24.02.1857) και στην Κυψέλη (Μάιος - Οκτώβριος 1845) της Ευφροσύνης Σαμαρτζίδου. Η θεματογραφία στο έργο της αφορά στη διδακτική μεθοδολογία (στη «νέα» για την εποχή μέθοδο της αλληλοδιδακτικής), στους στόχους της αγωγής και της πρώτης εκπαίδευσης, στην εκπαίδευση των κοριτσιών και στη σπουδαιότητά της, όπως και σε θέματα των ιδιαίτερων ενδιαφερόντων της, όπως για παράδειγμα την ιστορία, τη γεωγραφία και τη φιλοσοφία. Η Πολυτίμη Κουσκούρη πέθανε το Σεπτέμβριο του 1854.

Ενδεικτική εργογραφία:

Κουσκούρη, Πολυτίμη. Περί της αλληλοδιδακτικής μεθόδου. Αθήναι: Εκ του τυπογραφείου Ν. Αγγελίδου, 1854.

Κουσκούρη, Πολυτίμη. Γεωγραφία της αρχαίας Ελλάδος. Μετά σημειώσεων και παραπομπών προς αρχαίας και νεωτέρας πηγάς. Αθήναι: Εκ του τυπογραφείου Ν. Αγγελίδου, 1854.

Κουσκούρη, Πολυτίμη. Κυνηγός. 1854.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Δαλακούρα, Κατερίνα & Ζιώγου-Καραστεργίου, Σιδηρούλα. Η εκπαίδευση των γυναικών. Οι γυναίκες στην εκπαίδευση. Κοινωνικοί, ιδεολογικοί, εκπαιδευτικοί μετασχηματισμοί και η γυναικεία παρέμβαση (18ος -20ός αι.). Αθήνα: Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα, 2015.

Η Αιμιλία Κτενά - Λεοντιάς, ήταν κόρη του γνωστού στην εποχή του ελληνοδιδασκάλου Λεόντιου Κληρίδη και αδελφή της παιδαγωγού Σαπφούς Λεοντιάδος. Φαίνεται να άσκησε για μια τουλάχιστον περίοδο της ζωής της το επάγγελμα της δασκάλας. Για την εκπαιδευτική της δραστηριότητα μεμονωμένες πληροφορίες έχουν εντοπιστεί: παρουσιάζεται για παράδειγμα να διευθύνει το κοινοτικό παρθεναγωγείο του Χάσκιοϊ κατά το σχολικό έτος 1869-1870. Από το 1870 έως το 1873 εκδίδει στην Κωνσταντινούπολη το γυναικείο περιοδικό Ευρυδίκη, ενώ παράλληλα δημοσιεύει σε άλλα έντυπα.

Ενδεικτική εργογραφία:

"Επιστολή Αδαμαντίου Κοραή προς Ευανθίαν Καίτη", Όμηρος 2, τχ. 3 (1874): 81-93. (Το περιοδικό εκδίδεται στη Σμύρνη,1873-1878).

Du Mersan and Delaroche, Γουλιέλμος ο αχθοφόρος, μετφρ Αιμ. Κτενά-Λεοντιάς. Αθήνα: Γ.Δ. Φέξης, 1905.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Anagnostopoulou, Chrysoula. “An Enterprise of One’s Own: Greek Women Publishers in Ottoman Territories at the Beginning of the 20th Century”. International Exhibition & Conference Women’s Press - Women of the Press. Women’s Periodicals and Women Editors in the Ottoman Space. November 9-11, 2018, University of Crete & Hellenic Open University, Rethymno.

Γεδεών, Μανουήλ. Άποσημειώματα Χρονογράφου. Αθήναις: Τύποις Φοίνικος, 1932, 135.

Dalakoura, Katerina. "Between East and West: Sappho Leontias (1830-1900) and her Educational Theory”, Paedagogica Historica, 51, τχ. 3 (2015): 298-318. DOI: 10.1080/00309230.2014.929593

Dalakoura, Katerina. "Greek Women’s Periodicals in Ottoman Space (1845-1919): Publishing as a Female Enterprise". Conference What is Knjiženstvo?, October 16-17, 2015, Faculty of Philology, University of Belgrade.

Η Αρτεμισία Λανδράκη ήταν κόρη της Ειρήνης Μινέττα που καταγόταν από τη Χίο και του Ιωάννη Λανδράκη, δασκάλου στα Χανιά από το 1870 έως το 1913. Γεννήθηκε στα Χανιά το 1884 και πήρε την πρώτη μόρφωση από τον πατέρα της. Σπούδασε στο Αρσάκειο στην Αθήνα από το «εσωτερικό διδασκαλείο» <;> του οποίου αποφοίτησε το 1892. Το 1899, σε ηλικία 15 ετών, πήρε επίσης από το Αρσάκειο το πτυχίο δημοδιδασκάλισσας πρώτης τάξεως και επέστρεψε τον ίδιο χρόνο στα Χανιά. Το 1903 παντρεύτηκε το δικηγόρο Φίλιππο Ντόκο με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά. Το 1902, σε ηλικία 18 ετών ανήγγειλε την έκδοση της πρώτης ποιητικής της συλλογής (Σπινθήρ, σελ. 178), η οποία ωστόσο δεν πραγματοποιήθηκε, ούτε γνωστοποιήθηκε ο τίτλος της. Υπέγραφε κάποιες από τις δημοσιεύσεις της με το ψευδώνυμο «Ηχώ». Δημοσίευσε μία μόνο αυτοτελή συλλογή ποιημάτων, τις «Βιολέττες» (1928). Μεγάλο μέρος του έργου της, το οποίο αποτελείται από ποιήματα, άρθρα, μελέτες, διηγήματα, είναι διάσπαρτο σε εφημερίδες και περιοδικά. (Εφημερίες Χανίων «Ελεύθερον βήμα», «Έρευνα», περιοδικά «κρητικός Αστήρ», «Φως»). Δύο θεατρικά της έργα παραμένουν αδημοσίευτα, το Εμείς οι φιλάνθρωποι και το «Όταν αρχίσει ο κατήφορος». Το πρώτο, το «Εμείς οι φιλάνθρωποι», τρίπρακτο σατιρόδραμα, ανέβηκε στη σκηνή από τον Αιμίλιο Βεάκη το 1923. Τα χειρόγραφα εντοπίστηκαν στο αρχείο της Λανδράκη (Τωμαδάκης), το οποίο όμως σήμερα θεωρείται «οριστικά χαμένο» (Αποστολή). Ασχολήθηκε επίσης με τη ζωγραφική και υπήρξε μαθήτρια του γνωστού ζωγράφου και καθηγητή Γεωργίου Ροϊλού. Το 1902 δημοσιεύει τον «Σπινθήρα», μηνιαίο «Εγκυκλοπαιδικόν εικονογραφημένον περιοδικόν», στο οποίο εξαγγέλλει ότι θα δημοσιεύονται άρθρα και μελέτες για «ζητήματα φιλολογικά, κοινωνιολογικά, ιστορικά, καλλιτεχνικά, αρχαιολογικά, ενίοτε δε και επιστημονικά». Η έκδοση του «Σπινθήρα» διαρκεί ένα έτος. Υπήρξε επίσης συνιδιοκτήτρια και συνεργάτις του περιοδικού Κρητικός Αστήρ (1906-1915) το 1911, 5ο έτος της έκδοσής του, «στενή συνεργάτις» του εγκυκλοπαιδικού περιοδικού «Φως» (εκδόθηκε το 1904 στα Χανιά). Ανέπτυξε κοινωνική και εθνική δράση. Το 1899 (15 ετών) ίδρυσε το φιλανθρωπικό σύλλογο των Κυριών «η Ελπίς», το 1912 την «Κρητική Επιτροπή παροχής θερμαντικών ειδών εις τους μαχόμενους Έλληνας στρατιώτας». Το 1914 πρωτοστάτησε στην ίδρυση της φιλανθρωπικής αδελφότητας «ο Σωτήρ». Υπήρξε μέλος και πολλών άλλων συλλόγων, επιτροπών και οργανώσεων. Ήταν αντεπιστέλλον μέλος της «Εταιρείας Φιλοτέχνων», ιδρυτικό μέλος του «Συνδέσμου των εν Κρήτη φιλομούσων», συνεργάτις (εκτός από συνιδιοκτήτρια) του περιοδικού «Κρητικός αστήρ», μέλος του «Τμήματος καθοδηγήσεων του Πατριωτικού Ιδρύματος Προστασίας του Παιδιού», ιδρυτικό μέλος του πανεργατικού συνδικάτου «η Πρόνοια», πρόεδρος της «Φιλοζώου Εταιρείας Κρήτης». Πέθανε στην Αθήνα το 1956, όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Αναγνωστοπούλου, Χρυσούλα. «Όψεις της γυναικείας επιχειρηματικής δραστηριότητας: Ελληνίδες εκδότριες στον οθωμανικό χώρο (1887-1922)». Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Κρήτης, 2018.

Αποστολή, Πέρσα. «Η γυναικεία εκδοτική δραστηριότητα (περιοδικά λόγου και τέχνης 1900-1940): Η περίπτωση της Αρτεμισίας Λανδράκη και της Κορνηλίας Πρεβεζιώτου». Στο Η γυναικεία εικαστική και λογοτεχνική παρουσία στα περιοδικά λόγου και τέχνης (1900 -1940), επιμέλεια Σοφία Ντενίση, 238-247. Αθήνα: Gutenberg, 2008.

Anagnostopoulou, Chrysoula. “An Enterprise of One’s Own: Greek Women Publishers in Ottoman Territories at the Beginning of the 20th Century”. International Exhibition & Conference Women’s Press - Women of the Press. Women’s Periodicals and Women Editors in the Ottoman Space. November 9-11, 2018, University of Crete & Hellenic Open University, Rethymno.

Δαλακούρα, Κατερίνα & Ζιώγου-Καραστεργίου, Σιδηρούλα. Η εκπαίδευση των γυναικών. Οι γυναίκες στην εκπαίδευση. Κοινωνικοί, ιδεολογικοί, εκπαιδευτικοί μετασχηματισμοί και η γυναικεία παρέμβαση (18ος -20ός αι.). Αθήνα: Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα, 2015.

Dalakoura, Katerina. "Greek Women’s Periodicals in Ottoman Space (1845-1919): Publishing as a Female Enterprise". Conference What is Knjiženstvo?, October 16-17, 2015, Faculty of Philology, University of Belgrade.

Ρούσσου, Βαρβάρα. «Ο μακρύς δρόμος της γυναικείας ελληνικής ποιητικής παράδοσης από τον 19ο στον 20ο αι.». Διδακτορική Διατριβή, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, 2017.

Εκδότης του εβδομαδιαίου φιλολογικού, κοινωνικού και σατιρικού περιοδικού Σατανάς, ψευδώνυμο με το οποίο έγραφε τακτικά στην Πρόοδο.

Το πραγματικό της όνομα ήταν Σαπφώ Κληρίδου.